Báo chí Cách mạng Việt Nam ra đời trong bối cảnh đất nước đang chịu ách đô hộ của thực dân Pháp, với nhiệm vụ trọng yếu là truyền tải tinh thần yêu nước, thức tỉnh lòng dân và cổ vũ phong trào đấu tranh giành độc lập dân tộc.

Từ năm 1925, tờ báo Thanh Niên do lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc sáng lập, xuất bản bằng chữ Quốc ngữ, đã trở thành tiếng nói mạnh mẽ của phong trào cách mạng, truyền bá chủ nghĩa Mác - Lênin và kêu gọi đoàn kết toàn dân chống lại áp bức, bóc lột.

Từ những “tờ hịch cách mạng”

Theo GS-TS Tạ Ngọc Tấn, Phó Chủ tịch thường trực Hội đồng Lý luận Trung ương, ngay trong số 1 của báo Thanh Niên đã chỉ ra rằng: “Để dẫn dắt nhân dân làm một sự nghiệp vĩ đại cần phải có một sức lãnh đạo. Sức lãnh đạo đó không phải của một vài người thôi, mà sinh ra từ sự hiệp lực của hàng ngàn, hàng vạn người... Muốn cho hàng ngàn, hàng vạn người ấy đoàn kết chặt chẽ với nhau, thì họ phải cùng một ý chí như nhau, họ phải theo đuổi cùng một mục đích như nhau, có vậy mới có đoàn kết”. 

Sự ra đời của báo Thanh Niên và cả nền báo chí cách mạng được khai sinh từ đó chính là nhằm góp phần tạo nên “sự hiệp lực của hàng ngàn, hàng vạn người”, làm cho “hàng ngàn, hàng vạn” người dân Việt Nam có “cùng một ý chí như nhau”, “theo đuổi cùng một mục đích như nhau”. Ý chí đó là niềm tự hào dân tộc, quyết không chịu mất nước, quyết không cam chịu làm thân nô lệ cho giặc ngoại bang, mục đích đó là đánh đuổi thực dân, đế quốc xâm lăng, đánh đổ phong kiến phản động, giành độc lập, tự do cho dân tộc, mang lại ấm no, hạnh phúc cho nhân dân. 

“Đó là những năm tháng sự nghiệp cách mạng còn trong trứng nước, báo Thanh Niên, Tạp chí Đỏ do lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc sáng lập và xuất bản từ nước ngoài, bí mật chuyển về trong nước. Mỗi tờ báo, tạp chí thô sơ, ít ỏi, vượt qua được hàng rào mật thám, cảnh sát Pháp và cả những tên tay sai chỉ điểm để về được đất nước, đến được với những người yêu nước, cán bộ, đảng viên thực sự là một “tờ hịch cách mạng”, có ý nghĩa vô cùng quý báu. Chính Giám đốc Sở Mật thám Đông Dương Louis Marty đã nhận xét trong một bản báo cáo gửi Bộ Thuộc địa Pháp, qua đó cho thấy chính quyền thực dân Pháp hiểu rõ và đánh giá rất cao sức mạnh tư tưởng của báo Thanh Niên: “Những tờ Thanh Niên đầu tiên nhấn mạnh về sự đoàn kết nội bộ, nhờ đó mà đoàn thể có sức mạnh và những cá nhân trong đoàn thể làm việc có kết quả hơn. Đồng thời, báo cũng cổ vũ tinh thần độc lập dân tộc và lòng yêu nước mà người Việt Nam lúc bấy giờ đang háo hức chờ dịp để thi thố. Sau đó, tờ báo giúp bạn đọc nhận định về tình hình thế giới, đặc biệt là những biến chuyển vừa xảy ra trong lịch sử các cường quốc...” - GS-TS Tạ Ngọc Tấn nhấn mạnh trong bài tham luận của mình tại Hội thảo.

Cũng theo GS-TS Tạ Ngọc Tấn, trong thời kỳ từ 1925 đến trước khi Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời, nhiều tờ báo đã bí mật xuất bản trong nước như Búa liềm, Cờ Cộng sản, Nhân loại; các tờ báo ở các địa phương như Sao đỏ ở Hải Phòng, Mỏ than ở Hồng Quảng, Tia sáng ở Nam Định, Bôn sơ vích ở Trung kỳ… và một số tờ báo xuất bản ở nước ngoài như Công nông, Lính cách mệnh, Đồng thanh, Thân ái… Cùng với báo Thanh Niên, các ấn phẩm, các tờ báo cách mạng trong thời kỳ này đã góp phần quan trọng trong truyền bá tư tưởng cách mạng, giáo dục tinh thần yêu nước, huấn luyện đội ngũ cán bộ, chuẩn bị cho sự ra đời của Đảng Cộng sản Việt Nam. 

Trong giai đoạn 1930 - 1939, đặc biệt là từ năm 1936 khi mặt trận Bình dân thắng cử cầm quyền ở Pháp đến năm 1939, các báo của các tổ chức của Đảng được xuất bản khắp địa phương, khu vực trong cả nước, trong đó Le Travail, Notre voix, Tin tức, Đời nay… ở Bắc kỳ, La Lute, L’Anvant garde, Dân chúng… ở Nam kỳ và Nhành lúa, Dân… ở Trung kỳ. “Đây là thời kỳ báo chí cách mạng dưới sự lãnh đạo của Đảng hoạt động công khai kết hợp bán công khai, mở rộng tầm ảnh hưởng trong xã hội, phát động nhiều hình thức đấu tranh phong phú, chuẩn bị lực lượng cho cao trào cách mạnh 1941-1945 tiến tới giành thắng lợi trong cuộc Cách mạng Tháng Tám” - theo GS-TS Tạ Ngọc Tấn.

…đến nguồn thông tin chính yếu của cách mạng

Trong giai đoạn từ năm 1941 đến 1945, lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc về nước trực tiếp lãnh đạo cách mạng, đã chỉ đạo xuất bản tờ Việt Nam độc lập. Cùng với Việt Nam độc lập, nhiều tờ báo khác như: Giải phóng, Cứu quốc, Cờ Giải phóng, Tạp chí Cộng sản, Lao động, Bẻ xiềng..., được xuất bản, đáp ứng yêu cầu chuẩn bị Tổng khởi nghĩa. Các cơ quan báo chí như: Sự thật, Nhân Dân, Tiên phong, Văn nghệ, Sao vàng, Lao động, Quân đội nhân dân, Nhân dân miền Nam, Đài Tiếng nói Việt Nam, Đài Tiếng nói Nam Bộ, v.v., trở thành một hệ thống các phương tiện phục vụ công tác giáo dục chính trị tư tưởng, chỉ đạo và tổ chức thực hiện các nhiệm vụ chiến đấu và sản xuất trong Kháng chiến chống thực dân Pháp. 

Đặc biệt, trong chiến dịch Điện Biên Phủ, báo Quân đội nhân dân được tổ chức biên tập xuất bản ngay tại sở chỉ huy chiến dịch ở Mường Phăng. 33 số báo, từ số 116 đến số 148, xuất bản từ ngày 28/12/1953 đến 16/5/1954 được phát đến từng trung đội, trở thành báu vật giữa chiến trường đỏ lửa, truyền đi quyết tâm chính trị, sự động viên kịp thời của Bác Hồ, Trung ương Đảng, Đại tướng - Tổng Tư lệnh Võ Nguyên Giáp và Bộ chỉ huy chiến dịch, cổ vũ, biểu dương tinh thần chiến đấu dũng cảm của cán bộ, chiến sỹ các đơn vị bộ đội ngay trong các chiến hào. 

Trong kháng chiến chống Mỹ cứu nước, dòng báo chí “giải phóng” như: Quân Giải phóng, Văn nghệ Giải phóng, Phụ nữ Giải phóng, Đài Phát thanh Giải phóng, v.v., là nguồn thông tin chính yếu, quan trọng, công cụ tuyên truyền, vận động và lãnh đạo của cách mạng miền Nam.

Sau Hiệp định Geneve 1954, miền Bắc được giải phóng, báo chí phát triển nhanh chóng, trở thành cầu nối giữa Đảng, Nhà nước với nhân dân, phục vụ nhiệm vụ vừa chiến đấu, vừa sản xuất, vừa là hậu phương cho miền Nam. Đến năm 1962, miền Bắc có hơn 1.500 nhà báo làm việc tại khoảng 120 cơ quan báo chí. Trong những năm chiến tranh phá hoại, báo chí miền Bắc vẫn giữ vững vai trò, phát động nhiều phong trào cách mạng, cổ vũ tinh thần chiến đấu, lao động, xây dựng chủ nghĩa xã hội.

Nhiều phong trào như Thanh niên ba sẵn sàng, Phụ nữ ba đảm đang, Sóng Duyên Hải, Gió Đại Phong, Cờ Ba nhất, Kế hoạch nhỏ, Xe chưa qua nhà không tiếc, Thóc không thiếu một cân, quân không thiếu một người… được báo chí phát động, lan tỏa, góp phần thực hiện thành công nhiệm vụ chính trị. Nhiều tấm gương người tốt, việc tốt được báo chí khắc họa, tôn vinh, trở thành biểu tượng cho các thế hệ noi theo.

Ngay từ khi những trang báo đầu tiên ra đời, đặc biệt là với sự kiện báo Thanh Niên do Chủ tịch Hồ Chí Minh sáng lập năm 1925, Báo chí Cách mạng Việt Nam đã được khẳng định không chỉ là công cụ tuyên truyền cách mạng, mà còn là vũ khí sắc bén để kiến thiết tâm hồn, bồi đắp giá trị, làm giàu bản sắc văn hóa dân tộc. 

Trong hành trình 100 năm ấy, qua những mùa Xuân chiến thắng, qua công cuộc đổi mới và hội nhập, Báo chí Cách mạng Việt Nam vẫn kiên định với sứ mệnh cao cả: vừa phản ánh hiện thực sinh động của đất nước, vừa dẫn dắt tinh thần thời đại, vừa nuôi dưỡng những giá trị bền vững của nền văn hóa dân tộc. 

Ngày nay, bối cảnh toàn cầu hóa mạnh mẽ, cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư và sự bùng nổ của truyền thông số, vai trò của báo chí trong việc giữ gìn bản sắc văn hóa, phát huy sức mạnh con người Việt Nam và khơi dậy khát vọng vươn lên càng trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Báo chí không chỉ là dòng chảy thông tin, mà còn là dòng chảy của ký ức, của lý tưởng, của khát vọng dân tộc, hun đúc nên bản lĩnh và tầm vóc Việt Nam trong kỷ nguyên mới.

Lực lượng tiên phong trên mặt trận văn hóa

Ngay từ những ngày đầu ra đời, Báo chí Cách mạng Việt Nam đã không chỉ làm nhiệm vụ truyền bá thông tin hay tuyên truyền cách mạng, mà còn tự nguyện gánh vác một vai trò lớn lao, đó là xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. Trên từng trang báo, trong từng câu chữ, hình ảnh, âm thanh, báo chí đã gieo mầm những giá trị văn hóa, góp phần bồi đắp tâm hồn, nhân cách và bản lĩnh dân tộc qua các thời kỳ lịch sử.

PGS-TS Bùi Hoài Sơn (Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội) trong tham luận của mình cho rằng, báo chí là lực lượng tiên phong trong việc phát hiện, tôn vinh và gìn giữ các giá trị văn hóa truyền thống. Từ những nét đẹp trong lễ hội dân gian, phong tục tập quán, nghệ thuật dân gian đến các di sản vật thể và phi vật thể của dân tộc, báo chí đã bền bỉ giới thiệu đến đông đảo bạn đọc, khán thính giả trong nước và quốc tế. 

Điều này không chỉ góp phần lưu giữ kho tàng văn hóa ngàn đời của dân tộc mà còn thổi bùng lên niềm tự hào và ý thức trách nhiệm với cội nguồn trong mỗi người dân Việt Nam. Trên các mặt báo, trong những trang tin online, những chương trình phát thanh và truyền hình, những câu chuyện về nghề gốm Bát Tràng, lụa Hà Đông, những lễ hội như Tây Thiên, Hội Lim, Đền Hùng... đã sống động đi vào từng nếp nghĩ, từng hành động thường ngày của xã hội hiện đại.

Báo chí cũng đóng vai trò quan trọng trong việc phát huy giá trị văn hóa và sức mạnh con người Việt Nam, nhất là trong việc cổ vũ những tấm gương người tốt, việc tốt, hun đúc tinh thần yêu nước, lòng tự hào dân tộc và khát vọng vươn lên. Những tuyến bài xúc động về cô giáo bám bản vùng cao, những bác sĩ xả thân giữa tâm dịch, những doanh nhân khởi nghiệp sáng tạo vì đất nước... “phủ sóng” trên các phương tiện báo chí, đã và đang thắp lên niềm tin mạnh mẽ vào sức mạnh của mỗi con người Việt Nam trong hành trình kiến thiết quốc gia. Qua đó, báo chí không chỉ phản ánh mà còn trực tiếp tham gia vào quá trình giáo dục lý tưởng sống, thẩm mỹ, đạo đức và tinh thần trách nhiệm xã hội cho công chúng, đặc biệt là thế hệ trẻ.

Bên cạnh nhiệm vụ tuyên truyền những giá trị tích cực, báo chí còn không ngừng đấu tranh mạnh mẽ với các biểu hiện lệch chuẩn văn hóa, các hiện tượng phản cảm, bạo lực, tiêu cực trong xã hội. Những bài điều tra về thực trạng bạo lực học đường, văn hóa ứng xử nơi công cộng, sự lệch chuẩn trong nghệ thuật đại chúng, những chuyên mục phản biện xã hội đã góp phần định hướng nhận thức, điều chỉnh hành vi xã hội theo chuẩn mực đạo đức, lối sống văn minh, nhân văn…

Phát huy giá trị văn hóa và sức mạnh con người Việt Nam

Theo PGS-TS Bùi Hoài Sơn, báo chí không chỉ góp phần xây dựng và gìn giữ nền văn hóa dân tộc, mà còn đóng vai trò trung tâm trong việc phát huy giá trị văn hóa và sức mạnh con người Việt Nam - hai nguồn lực nội sinh then chốt quyết định tương lai đất nước. 

Trải qua một thế kỷ đồng hành cùng dân tộc, báo chí Việt Nam đã chứng minh khả năng đặc biệt trong việc khơi dậy những phẩm chất cao đẹp, cổ vũ những hành động sáng tạo, hun đúc ý chí tự lực tự cường, và chắp cánh cho khát vọng vươn mình mạnh mẽ của mỗi người Việt Nam.

Thông qua các tác phẩm báo chí, những giá trị truyền thống ngàn đời như lòng yêu nước, tinh thần đoàn kết, ý chí bất khuất, đạo lý “uống nước nhớ nguồn”, “lá lành đùm lá rách” đã được liên tục tái hiện và lan tỏa trong đời sống xã hội. Không chỉ tái hiện bằng những bài viết giàu cảm xúc, những phóng sự lay động lòng người, báo chí còn góp phần nhân lên sức mạnh của lòng nhân ái, của khát vọng vươn lên bằng cách kết nối những con người tử tế, những nghĩa cử đẹp trên khắp mọi miền đất nước. Những loạt bài như “Gương sáng đời thường” trên báo Nhân Dân, “Những người truyền cảm hứng” trên báo Tuổi Trẻ, “Việc tử tế” trên VTV, “Sống đẹp mỗi ngày” trên VOV... đã trở thành những nhịp cầu nối liền quá khứ - hiện tại - tương lai, từ đó vun đắp cho mỗi người một niềm tin mạnh mẽ vào giá trị và phẩm giá dân tộc.

Báo chí cũng giữ vai trò đặc biệt trong việc phát hiện, tôn vinh và cổ vũ những nhân tố mới, những sáng tạo mới của thời đại. Những gương mặt trí thức Việt Nam, những nhà khoa học trẻ, doanh nhân khởi nghiệp, những nghệ sĩ, vận động viên đạt thành tích cao trên trường quốc tế đều được báo chí kịp thời giới thiệu, lan tỏa như những biểu tượng sống động của sức mạnh trí tuệ, bản lĩnh và khát vọng vươn lên của dân tộc trong kỷ nguyên mới. 

Đặc biệt, báo chí đã thể hiện vai trò dẫn dắt trong việc cổ vũ khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, văn minh, thịnh vượng - một khát vọng đang thôi thúc từng trái tim Việt Nam hôm nay. Những loạt bài về xây dựng nông thôn mới, chuyển đổi số quốc gia, bảo vệ môi trường sống, chấn hưng giáo dục, phát triển công nghiệp sáng tạo... không chỉ cung cấp thông tin mà còn thắp sáng niềm tin, khơi nguồn trách nhiệm công dân trong mỗi người. Các chiến dịch như “Cùng bạn trẻ lập nghiệp” của báo Thanh Niên, “Tuổi trẻ sáng tạo” của báo Tiền Phong, “Việt Nam xanh” của VTV, hay “Chung tay bảo vệ môi trường” của nhiều báo điện tử đã truyền cảm hứng mạnh mẽ về một đất nước đổi mới sáng tạo, phát triển bền vững, thấm đẫm tinh thần yêu nước thời đại mới.

Bước vào kỷ nguyên mới, khi dân tộc Việt Nam đang vươn mình mạnh mẽ với khát vọng xây dựng một đất nước phồn vinh, hùng cường, vai trò của báo chí lại càng trở nên trọng yếu hơn bao giờ hết. 

Không chỉ phản ánh hiện thực, đồng hành cùng đời sống xã hội, báo chí còn gánh vác sứ mệnh thiêng liêng là khơi dậy, nuôi dưỡng và dẫn dắt khát vọng phát triển của cả dân tộc.

“Người truyền cảm hứng vĩ đại”

Trên từng trang báo, trong từng dòng tin, hình ảnh, báo chí đã và đang thắp lên ngọn lửa của khát vọng đổi mới và vươn lên. Những bài viết sâu sắc về thành tựu phát triển kinh tế, khoa học công nghệ, giáo dục đào tạo, chuyển đổi số, đổi mới sáng tạo; những phóng sự sinh động về các mô hình kinh tế tuần hoàn, nông nghiệp thông minh, đô thị sáng tạo... đã làm sống dậy trong lòng mỗi người dân niềm tin vào năng lực tự cường, vào sức mạnh nội sinh của đất nước. Báo chí đã trở thành người truyền cảm hứng vĩ đại, khơi dậy trong từng trái tim Việt Nam niềm tự hào, tinh thần đổi mới sáng tạo và khát vọng đóng góp vào sự nghiệp phát triển quốc gia.

Không chỉ dừng lại ở việc ca ngợi những thành tựu, theo PGS-TS Bùi Hoài Sơn (Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội), báo chí còn dũng cảm chỉ ra những rào cản, những bất cập, những nguy cơ tụt hậu nếu chúng ta không chủ động đổi mới tư duy, không kiên quyết hành động. Những tuyến bài phản biện xây dựng, những chuyên mục “Dân hỏi - Chính quyền trả lời”, “Chống tiêu cực - bảo vệ người tốt” trên các báo lớn đã thể hiện bản lĩnh chính trị vững vàng và tinh thần trách nhiệm xã hội cao cả của báo chí cách mạng Việt Nam. Chính những tiếng nói thẳng thắn, những đề xuất thiết thực ấy, đã giúp cho các chủ trương, chính sách phát triển đất nước ngày càng sát với thực tiễn, hợp lòng dân, khơi thông những nguồn lực mới cho sự phát triển.

Trong hành trình khơi dậy khát vọng dân tộc, theo PGS-TS Bùi Hoài Sơn, báo chí còn đặc biệt chú trọng kết nối quá khứ với tương lai, làm cho lịch sử trở thành điểm tựa tinh thần cho những bước tiến mới. Các chương trình như “Dòng chảy lịch sử” trên VOV, “Không gian văn hóa Việt” trên VTV, các chuyên mục kỷ niệm những ngày lễ lớn trên báo Nhân Dân, Quân đội nhân dân, Thanh Niên, Tuổi Trẻ... đã làm sống dậy những trang sử vẻ vang của cha ông, góp phần giáo dục thế hệ trẻ ý thức tự hào dân tộc, trách nhiệm kế tục và phát huy truyền thống anh hùng trong sự nghiệp xây dựng đất nước hiện nay.

Báo chí cũng đã chủ động xây dựng hình ảnh Việt Nam hiện đại, thân thiện, năng động trong mắt bạn bè quốc tế, qua đó góp phần thu hút nguồn lực từ bên ngoài, mở rộng không gian phát triển cho đất nước.Các chuyên đề “Việt Nam - điểm đến hấp dẫn”, “Thương hiệu quốc gia Việt Nam”, “Việt Nam trên hành trình chuyển đổi sổ”, những loạt bài viết trên Việt Nam News, VietnamPlus, VTV4…bằng nhiều thứ tiếng đã quảng bá mạnh mẽ hình ảnh một Việt Nam hòa bình, năng động, sáng tạo, hội nhập sâu rộng nhưng vẫn giữ vững bản sắc riêng biệt.

Một điểm sáng nữa là báo chí đã biết tận dụng sức mạnh của công nghệ số để lan tỏa nhanh chóng các giá trị tích cực. Từ những bản tin nhanh trên báo điện tử, những podcast thời sự, những chiến dịch truyền thông trên mạng xã hội như “Tự hào Việt Nam”, “Người Việt trẻ sáng tạo”, “Việt Nam xanh”..., báo chí đã đồng hành cùng thế hệ mới, thắp sáng ngọn lửa khát vọng trong từng góc phố, từng bản làng, từng gia đình, từng tâm hồn người Việt Nam ở trong nước cũng như kiều bào ta ở nước ngoài.

Có thể nói, chính sự cộng hưởng mạnh mẽ giữa dòng thông tin trung thực, khách quan, xây dựng và dòng cảm xúc tự hào, khát vọng vươn lên mà báo chí khơi dậy đã tạo nên một động lực to lớn thúc đẩy sự phát triển toàn diện của đất nước. Báo chí hôm nay không chỉ đưa tin về sự đổi mới, mà còn là một phần không thể thiếu của chính công cuộc đổi mới ấy; không chỉ cổ vũ sự phát triển, mà còn tham gia trực tiếp vào việc dẫn dắt và kiến tạo những giá trị phát triển mới cho dân tộc.

Trong bối cảnh thế giới biến động nhanh chóng, những thách thức toàn cầu ngày càng phức tạp, báo chí Việt Nam cần tiếp tục phát huy vai trò tiên phong, bản lĩnh, trí tuệ và sáng tạo để đồng hành cùng Đảng, Nhà nước và Nhân dân, thắp sáng khát vọng Việt Nam. Mỗi bài viết, mỗi bản tin, mỗi câu chuyện được kể ra đều phải hướng đến mục tiêu chung là khơi dậy tinh thần yêu nước, ý chí tự lực tự cường, khát vọng phát triển phồn vinh, văn minh, hùng cường như tinh thần đã được Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh về việc đẩy mạnh toàn diện công cuộc đổi mới, phát triển nhanh và bền vững, vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh.

Như vậy, Báo chí Cách mạng Việt Nam trong hành trình 100 năm vẻ vang đang và sẽ tiếp tục là dòng chảy tinh thần nuôi dưỡng những ước mơ lớn lao, những khát vọng cháy bỏng, để đất nước ta vươn lên mạnh mẽ trên bản đồ thế giới, xứng đáng với tầm vóc và khát vọng ngàn đời của dân tộc Việt Nam anh hùng.

Lực lượng tiên phong thực hiện khát vọng dân tộc 

Để thực hiện tốt sứ mệnh cao cả trong giai đoạn mới, trước những biến động nhanh chóng của thời đại số và yêu cầu ngày càng cao của sự nghiệp phát triển đất nước, theo ông Bùi Hoài Sơn, Báo chí Cách mạng Việt Nam cần tiếp tục tự đổi mới mạnh mẽ, vươn mình trở thành lực lượng tiên phong thực hiện khát vọng dân tộc.

Trước hết, báo chí cần đổi mới mạnh mẽ nội dung, hình thức và phương thức truyền thông để thích ứng linh hoạt với sự phát triển của nền tảng số và mạng xã hội. Trong một thế giới mà tốc độ truyền tin tính bằng giây, sức ép cạnh tranh đa phương tiện ngày càng lớn, báo chí không chỉ cần giữ vững tính chính xác, chuẩn mực, mà còn phải làm mới cách tiếp cận, kể chuyện bằng nhiều hình thức sinh động, sáng tạo từ báo viết truyền thống đến báo điện tử, phát thanh, truyền hình, podcast, mạng xã hội, trí tuệ nhân tạo và thực tế ảo. Nội dung cần hướng tới chiều sâu, có chiều kích văn hóa, giàu cảm xúc, khơi gợi suy nghĩ, truyền cảm hứng, thay vì chỉ dừng lại ở việc thông tin sự kiện. Hình thức thể hiện phải đa dạng, hiện đại, hấp dẫn, nhưng không đánh mất chiều sâu tư tưởng, giá trị văn hóa và bản sắc riêng của nền Báo chí Cách mạng Việt Nam.

Đồng thời, trong bất cứ hoàn cảnh nào, Báo chí Cách mạng Việt Nam cũng phải kiên định với nhiệm vụ hàng đầu là bảo vệ vững chắc nền tảng tư tưởng của Đảng, kiên định mục tiêu xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. Trong môi trường truyền thông toàn cầu, khi các luồng thông tin đa chiều, thậm chí hỗn loạn, đan xen đúng - sai, tích cực - tiêu cực, thì báo chí chính thống phải là ngọn đuốc soi đường, giữ vững giá trị chân - thiện - mỹ, bảo vệ sự trong sáng của ngôn ngữ, đạo đức, lý tưởng xã hội chủ nghĩa. Không chỉ phản bác kịp thời các luận điệu sai trái, thù địch, báo chí còn cần tích cực xây dựng không gian văn hóa lành mạnh, cổ vũ lối sống đẹp, lan tỏa những giá trị tốt đẹp của xã hội Việt Nam trong thời đại mới.

Để làm được điều đó, việc tăng cường đào tạo đội ngũ người làm báo có bản lĩnh chính trị vững vàng, đạo đức trong sáng, giỏi chuyên môn nghiệp vụ, nhạy bén với công nghệ và thấm nhuần sứ mệnh văn hóa là yêu cầu sống còn. Báo chí không chỉ cần những cây bút tinh thông nghiệp vụ, mà còn cần những chiến sĩ văn hóa thực thụ, những người có thể dẫn dắt dư luận, làm chủ các xu thế truyền thông mới mà không đánh mất lập trường, bản sắc. Công tác đào tạo cần chú trọng từ các cơ sở đào tạo báo chí đến các lớp bồi dưỡng nghiệp vụ trong các tòa soạn, kết hợp đào tạo kỹ năng mới (AI, dữ liệu lớn, multimedia) với bồi dưỡng bản lĩnh tư tưởng và đạo đức nghề nghiệp.

Cùng với đó, báo chí Việt Nam cũng cần đẩy mạnh hợp tác quốc tế trong lĩnh vực báo chí - truyền thông, để học hỏi kinh nghiệm, nâng cao trình độ, mở rộng không gian ảnh hưởng và lan tỏa giá trị Việt Nam ra thế giới. Thông qua các chương trình hợp tác song phương, đa phương, tham dự các diễn đàn báo chí quốc tế, trao đổi nghiệp vụ với các cơ truyền thông lớn trên thế giới, báo chí Việt Nam có thể nâng cao năng lực hội nhập, tiếp cận những xu hướng truyền thông hiện đại, đồng thời, giới thiệu hình ảnh một Việt Nam đổi mới, năng động, giàu bản sắc đến bạn bè năm châu. Việc xây dựng các ấn phẩm đa ngôn ngữ, phát triển kênh thông tin quốc tế, tham gia tích cực các mạng lưới truyền thông toàn cầu sẽ góp phần mở rộng “không gian văn hóa Việt Nam”, khẳng định vị thế và giá trị Việt Nam trong bức tranh toàn cầu hóa.

Trong kỷ nguyên mới, báo chí không chỉ đơn thuần là người đưa tin, mà còn phải là nhà kiến tạo giá trị, nhà truyền cảm hứng, người đồng hành cùng dân tộc trên hành trình vươn ra biển lớn. Báo chí Cách mạng cần luôn tự làm mới mình, giữ vững bản lĩnh, không ngừng sáng tạo, để xứng đáng với sự kỳ vọng của Đảng, Nhà nước và Nhân dân; để mỗi tờ báo, mỗi bản tin, mỗi bài viết thực sự là ngọn lửa nhỏ góp phần thắp sáng khát vọng Việt Nam phồn vinh, hùng cường trong thế kỷ XXI.

Ông Lê Hải Bình, Thứ trưởng thường trực Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, trong tham luận tại Hội thảo "100 năm Báo chí cách mạng Việt Nam đồng hành cùng sự nghiệp cách mạng vẻ vang của Đảng và dân tộc (21/6/1925 - 21/6/2025)”, diễn ra hồi cuối tháng 5 vừa qua, đã nhấn mạnh rằng, để xây dựng nền báo chí chuyên nghiệp, nhân văn và hiện đại theo định hướng của Đại hội XIII, cần tập trung đột phá về thể chế pháp luật - “điểm nghẽn” quan trọng cần được khơi thông kịp thời và hiệu quả.

Theo ông Bình, thể chế pháp luật về báo chí đóng vai trò quyết định trong việc tạo dựng môi trường pháp lý ổn định, minh bạch, giúp báo chí thực hiện tốt vai trò cầu nối giữa Đảng, Nhà nước và nhân dân, đồng thời phát huy chức năng diễn đàn dân chủ, phản biện xã hội. Một thể chế tiến bộ không chỉ bảo đảm quyền tự do báo chí theo Hiến pháp mà còn đặt ra khuôn khổ rõ ràng về đạo đức nghề nghiệp, trách nhiệm xã hội, ngăn chặn các hành vi lợi dụng báo chí để xuyên tạc, kích động, gây phương hại đến lợi ích quốc gia.

Thể chế pháp luật – Nền tảng phát triển bền vững của báo chí cách mạng

Thứ trưởng Lê Hải Bình khẳng định: “Một hệ thống thể chế đúng đắn sẽ là nền tảng vững chắc, động lực phát triển để báo chí Việt Nam phát triển bền vững, làm chủ công nghệ mới, giữ vững vai trò định hướng dư luận, bảo vệ trận địa tư tưởng của Đảng trong mọi hoàn cảnh”.

Ông Lê Hải Bình điểm lại quá trình xây dựng thể chế pháp luật báo chí gắn liền với lịch sử phát triển đất nước. Đó là, ngay sau Cách mạng Tháng Tám 1945, Sắc lệnh số 41 do Chủ tịch Hồ Chí Minh ký ban hành năm 1946 đã đặt nền móng cho quản lý và phát triển báo chí trong chính quyền cách mạng.

Bước sang thời kỳ đổi mới, Luật Báo chí năm 1989 được Quốc hội khóa VIII thông qua, là văn bản pháp lý đầu tiên quy định toàn diện về hoạt động báo chí tại Việt Nam, khẳng định quyền tự do ngôn luận của công dân trên báo chí, quy định rõ vai trò, chức năng, trách nhiệm của báo chí và nhà báo. Luật này được sửa đổi, bổ sung năm 1999 để phù hợp hơn với tình hình thực tiễn, siết chặt quản lý nội dung báo chí, tăng cường trách nhiệm của nhà báo.

Tiếp nối quá trình hoàn thiện thể chế, Luật Báo chí năm 2016 ra đời, thay thế Luật Báo chí năm 1989 và các lần sửa đổi trước đó, đánh dấu bước tiến lớn trong việc định hình khung pháp lý hiện đại cho hoạt động báo chí Việt Nam, phù hợp với sự phát triển của truyền thông đa phương tiện, báo chí điện tử và các mô hình nội dung số.

Ông Lê Hải Bình cho biết, các quan điểm, chủ trương của Đảng về báo chí và chỉ đạo của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ về quản lý báo chí liên tục được xây dựng, bổ sung, hoàn thiện qua các thời kỳ, thể hiện bằng nhiều văn bản quan trọng như Hiến pháp năm 2013, Luật Báo chí năm 2016, Luật Tiếp cận thông tin năm 2016, Nghị định số 09/2017/CP quy định chi tiết việc phát ngôn và cung cấp thông tin cho báo chí của các cơ quan hành chính nhà nước, cùng các quy định về quản lý báo chí đối với mạng xã hội, truyền thông số hóa.

Đặc biệt, Quyết định số 362/QĐ-TTg ngày 3/4/2019 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Quy hoạch phát triển và quản lý báo chí toàn quốc đến năm 2025 đã xác lập lộ trình rõ ràng cho sự chuyển đổi mô hình làm báo theo hướng chuyên nghiệp, hiện đại, hiệu quả.

Ông Lê Hải Bình nhấn mạnh những thành tựu quan trọng mà nền báo chí cách mạng đã đạt được nhờ hệ thống thể chế pháp luật đã được xây dựng và hoàn thiện. Đó là báo chí đã phát triển vững mạnh, chuyên nghiệp, đa dạng về loại hình, từ báo in, phát thanh, truyền hình đến báo chí điện tử, truyền thông đa phương tiện và mạng xã hội. Đội ngũ nhà báo ngày càng chuyên nghiệp, có trình độ chuyên môn và bản lĩnh chính trị, góp phần đưa tin chính xác, kịp thời, đấu tranh phản bác thông tin sai trái; Báo chí phát huy vai trò giáo dục, lan tỏa các giá trị tích cực như lòng yêu nước, tinh thần nhân ái, bảo vệ công lý…; Báo chí ứng dụng công nghệ mới, xây dựng tòa soạn hội tụ, đưa tin đa nền tảng, sử dụng dữ liệu lớn, trí tuệ nhân tạo, nâng cao hiệu quả truyền thông chính sách, đáp ứng nhu cầu thông tin đa chiều của công chúng trong nước và quốc tế; Giữ vững trận địa tư tưởng, phản bác quan điểm sai trái, thông tin xấu độc, tuyên truyền chủ trương, chính sách, tạo đồng thuận xã hội, góp phần ổn định chính trị và phát triển kinh tế - xã hội; Hội nhập sâu rộng, tham gia diễn đàn báo chí quốc tế, quảng bá hình ảnh Việt Nam, tăng sức cạnh tranh và bảo vệ lợi ích quốc gia trên không gian truyền thông toàn cầu.

Vẫn còn nhiều thách thức

Bên cạnh những thành tựu, ông Lê Hải Bình cũng chỉ ra nhiều thách thức mà Báo chí Cách mạng Việt Nam đang đối mặt trong kỷ nguyên công nghệ số, mạng xã hội phát triển bùng nổ, toàn cầu hóa và sự cạnh tranh gay gắt của nhiều dòng tin, nhiều nền tảng công nghệ truyền thông mới.

Ông cho biết, sau hơn 8 năm thi hành, một số quy định của Luật Báo chí năm 2016 đã bộc lộ hạn chế, chưa đáp ứng yêu cầu thực tiễn, nổi bật ở ba vấn đề: chưa bao quát được các mô hình báo chí mới, chưa giải quyết được các vấn đề của truyền thông hiện đại và chưa thúc đẩy được phát triển kinh tế báo chí.

Khung chính sách, pháp luật còn tồn tại mâu thuẫn, chồng chéo giữa một số văn bản; việc áp dụng thiếu thống nhất. Sự phát triển nhanh của báo chí điện tử, báo chí đa phương tiện, trí tuệ nhân tạo (AI) và mạng xã hội (Facebook, YouTube, TikTok...) đòi hỏi pháp luật phải thường xuyên bổ sung, hoàn thiện để đáp ứng thực tiễn quản lý và phát triển.

Ranh giới giữa báo chí chuyên nghiệp và nội dung truyền thông cá nhân ngày càng mờ, nhưng hệ thống pháp luật chưa có cách quản lý phù hợp. Quyền và nghĩa vụ của nhà báo cần được quy định rõ hơn. Chế tài xử lý vi phạm chưa phân hóa rõ giữa sai phạm hành chính, đạo đức báo chí và vi phạm pháp luật. Cấp phép báo chí còn mang tính xin - cho, chưa khuyến khích tự chủ, chuyên nghiệp; chưa có cơ chế tài chính bền vững khuyến khích phát triển.

Nhiều cơ quan báo chí chưa chủ động đổi mới mô hình tòa soạn hội tụ, khai thác tối đa sức mạnh công nghệ, chậm chuyển đổi số, gia tăng tính tương tác với công chúng. Công tác quản lý, kiểm soát thông tin trên mạng xã hội, truyền thông xuyên biên giới là bài toán lớn cần giải pháp tổng hợp từ pháp luật, kỹ thuật, quản lý nhà nước và ý thức cộng đồng.

Một vấn đề bức thiết hiện nay là giải quyết mối quan hệ hữu cơ giữa xây dựng, hoàn thiện thể chế pháp luật với quy hoạch báo chí. Quy hoạch báo chí không chỉ là tinh gọn bộ máy, giảm đầu mối, mà mục tiêu cao nhất là nâng cao chất lượng, hiệu quả thông tin, tuyên truyền, để cơ quan báo chí mạnh hơn, người làm báo tự tin, yêu nghề và nhiệt huyết hơn, xây dựng kỷ nguyên mới của Báo chí Cách mạng Việt Nam khi bước vào thời khắc 100 năm.

Thứ trưởng Lê Hải Bình khẳng định, kỷ nguyên mới không có chỗ cho trì trệ, tư duy cũ kỹ, sáo mòn trong thông tin, tuyên truyền. Xây dựng và hoàn thiện thể chế pháp luật báo chí là nền tảng quan trọng để phát triển nền báo chí chuyên nghiệp, nhân văn, hiện đại, góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển đất nước đến năm 2030 và 2045. “Báo chí không chỉ đưa tin mà còn củng cố niềm tin xã hội, cổ vũ khát vọng phát triển, lan tỏa giá trị nhân văn, văn hóa Việt Nam và thúc đẩy đại đoàn kết toàn dân tộc. Đổi mới thể chế báo chí là đóng góp quan trọng cho sức mạnh mềm quốc gia” - theo Thứ trưởng Lê Hải Bình.