Đột qụy trong thể thao: Ai cũng có thể bị, từ nghiệp dư đến chuyên nghiệp

Đột quỵ là mối đe dọa tiềm tàng trong thể thao, ảnh hưởng đến cả VĐV nghiệp dư lẫn chuyên nghiệp. Không ai miễn nhiễm với nguy cơ này, bất kể sức khỏe hay thể lực và nó đã và đang để lại những hậu quả khó lường.

Đột quỵ không chừa một ai

Hôm 3/8 vừa qua, làng thể thao Việt Nam sốc khi nghe tin trọng tài FIFA Trần Đình Thịnh qua đời sau khi bị đột quỵ trong bài kiểm tra thể lực cho các trọng tài trước thềm mùa giải mới. Trước đó, một vận động viên bán chuyên 45 tuổi cũng không qua khỏi sau khi đột quỵ trong một giải marathon cự ly 21km.

Tại TP.HCM, một người đàn ông 59 tuổi bị đột quỵ khi đang nâng tạ tại phòng gym, may mắn được cấp cứu kịp thời tại Bệnh viện Nhân dân Gia Định. Gần nhất, một người đàn ông cũng ngưng tim khi tham gia một giải pickleball phong trào… Rất nhiều những sự vụ đáng tiếc như thế đã xảy ra với thể thao Việt Nam, dù người tham gia là chuyên nghiệp hay nghiệp dư.

Không chỉ ở Việt Nam, trên thế giới, các vận động viên chuyên nghiệp cũng đối mặt với nguy cơ tương tự. Cầu thủ hockey chuyên nghiệp 37 tuổi Kris Letang trải qua đột quỵ lần thứ hai vào tháng 8/2025 khi đang thi đấu. May mắn, anh đã phẫu thuật thành công và đang phục hồi với hy vọng trở lại thi đấu. Hay Zheng Zhijie, tay vợt cầu lông Trung Quốc mới 17 tuổi, đột tử do ngừng tim trong trận đấu tại giải vô địch trẻ châu Á năm 2024. Markis Kido, cựu vô địch cầu lông thế giới người Indonesia, cũng qua đời ở tuổi 36 vì đau tim ngay trên sân thi đấu vào năm 2021.

Một trường hợp khác là Russell Allen, cầu thủ bóng bầu dục Mỹ của Jacksonville Jaguars, bị đột quỵ trên sân vào năm 2013 sau va chạm với đối thủ, buộc phải giải nghệ do tổn thương não. Cory Weissman, một cầu thủ bóng rổ đại học 18 tuổi, bị đột quỵ năm 2009 do vỡ dị dạng mạch máu não trong khi tập luyện, dẫn đến liệt nửa người, dù sau đó anh đã phục hồi và trở lại thi đấu. Katie Jerdee, cầu thủ bóng đá đại học 21 tuổi, bị đột quỵ trong lúc chạy cùng đội vào năm 2011, nhưng được cấp cứu kịp thời nên giảm thiểu tổn thương.

Những trường hợp này cho thấy đột quỵ có thể xảy ra bất ngờ, ngay cả với những vận động viên trẻ, khỏe mạnh, đang ở đỉnh cao phong độ.

Chuyên nghiệp hay nghiệp dư đều bị

Đột quỵ trong thể thao là một vấn đề y tế nghiêm trọng, không phân biệt vận động viên nghiệp dư hay chuyên nghiệp. Nguyên nhân chính bao gồm sự thay đổi đột ngột của nhịp tim và huyết áp khi tập luyện cường độ cao, đặc biệt ở các môn như bóng đá, cầu lông, chạy marathon hay hockey.

Theo nghiên cứu từ PubMed Central (Thư viện Quốc gia về Y học của Mỹ) vào năm 2021, các môn thể thao có va chạm hoặc tác động mạnh (như bóng bầu dục, hockey) có thể làm tăng nguy cơ do chấn thương đầu hoặc cổ, gây rách động mạch hoặc cục máu đông. Khoảng 80% các ca đột quỵ trong thể thao liên quan đến bệnh lý tim mạch tiềm ẩn, thường không được phát hiện trước đó.

Ngay cả những người trẻ và khỏe mạnh cũng không miễn nhiễm. Các yếu tố như dị dạng mạch máu não, rối loạn đông máu, hoặc vi chấn thương từ các môn thể thao va chạm có thể kích hoạt đột quỵ. Ví dụ, các nghiên cứu chỉ ra rằng đau đầu (38,4%), chấn thương đầu (30,7%), và rách động mạch đốt sống (20,5%) là những sự kiện khởi phát phổ biến trước đột quỵ ở vận động viên. Ngoài ra, các yếu tố bên ngoài như thời tiết lạnh đột ngột, mất nước, hoặc căng thẳng kéo dài cũng làm tăng rủi ro.

Hậu quả của đột quỵ trong thể thao là nghiêm trọng. Nếu không được cấp cứu kịp thời, tỷ lệ tử vong rất cao, như trong trường hợp của trọng tài Trần Đình Thịnh vừa qua, hay Markis Kido hay Zheng Zhijie. Những người sống sót, như Cory Weissman, có thể đối mặt với di chứng như liệt, rối loạn ngôn ngữ, hoặc mất khả năng vận động, ảnh hưởng lớn đến sự nghiệp và cuộc sống. Ngay cả những vận động viên phục hồi như Kris Letang cũng cần thời gian dài để trở lại phong độ. Đối với người chơi nghiệp dư, nỗi sợ vận động sau đột quỵ có thể khiến họ từ bỏ thể thao, tác động tiêu cực đến sức khỏe lâu dài.

Sự thiếu nhận thức về các dấu hiệu cảnh báo, như đau đầu, chóng mặt, hoặc yếu tay chân, khiến nhiều người chủ quan, dẫn đến chậm trễ trong cấp cứu. Điều này làm gia tăng mức độ nghiêm trọng của vấn đề, đặc biệt ở các cộng đồng thể thao thiếu đội ngũ y tế chuyên nghiệp.

Vẫn chưa có lời giải hiệu quả nhất

Mặc dù y học đã đạt nhiều tiến bộ, việc ngăn chặn hoàn toàn đột quỵ trong thể thao vẫn là một bài toán chưa có lời giải. Một trong những thách thức lớn nhất là sự phức tạp của các yếu tố gây đột quỵ. Bệnh lý nền như tim mạch hay huyết áp cao thường không được phát hiện ở những người trẻ, đặc biệt là vận động viên chuyên nghiệp, do họ tự tin vào thể lực của mình. Các xét nghiệm y tế thông thường có thể bỏ sót những vấn đề tiềm ẩn như dị dạng mạch máu não hoặc rối loạn đông máu, như trong trường hợp Cory Weissman.

Việc phòng ngừa gặp nhiều khó khăn. Kiểm tra sức khỏe định kỳ là cần thiết, nhưng không phải ai cũng có điều kiện thực hiện, đặc biệt là người chơi nghiệp dư. Xác định cường độ tập luyện phù hợp cho từng cá nhân cũng là một vấn đề, vì mỗi người có giới hạn thể chất khác nhau. Các thiết bị đo nhịp tim và huyết áp có thể hỗ trợ, nhưng việc sử dụng chúng đúng cách chưa phổ biến. Ví dụ, một nghiên cứu từ American Heart Association (2008) cho thấy nguy cơ đột quỵ tăng gấp 2 lần trong vòng 1 giờ sau khi tập luyện cường độ cao, đặc biệt ở những người không tập thường xuyên.

Nhận thức cộng đồng là một rào cản lớn. Nhiều vận động viên, như trường hợp của Russell Allen, bỏ qua các triệu chứng như đau đầu dai dẳng, dẫn đến hậu quả nghiêm trọng. Các chiến dịch nâng cao nhận thức, như quy tắc BE FAST (Thăng bằng, Mắt, Mặt, Tay, Lời nói, Thời gian), đã được triển khai ở nhiều quốc gia, nhưng vẫn chưa phổ biến ở Việt Nam. Các chương trình giáo dục về đột quỵ trong thể thao còn hạn chế, khiến người chơi thiếu kiến thức để xử lý tình huống khẩn cấp.

Cuối cùng, việc cấp cứu kịp thời là yếu tố sống còn, nhưng không phải sân chơi nào cũng có đội ngũ y tế hoặc thiết bị phù hợp. Các trường hợp như Zheng Zhijie hay Markis Kido cho thấy sự chậm trễ trong sơ cứu có thể dẫn đến hậu quả không thể cứu vãn. Ngay cả ở các nước phát triển, việc đảm bảo mọi vận động viên được theo dõi y tế liên tục vẫn là một thách thức lớn.