Tiếng chiêng Ba vẫn vang vọng, chở che hồn cốt văn hóa H'rê

Giữa đại ngàn hùng vĩ Quảng Ngãi, nơi non xanh nước biếc ôm trọn những bản làng H'rê, nhịp chiêng Ba vẫn vang vọng, như hơi thở bất diệt của văn hóa ngàn đời. 

Để hồn chiêng không mai một, hai Nghệ nhân Ưu tú Đinh Văn Ngược và Đinh Văn Trui (dân tộc H'rê, thôn Đồng Cần, xã Minh Long) không chỉ tinh thông kỹ năng tấu chiêng mà còn miệt mài truyền dạy, gìn giữ di sản quý báu này.

Gìn giữ bản sắc

Mỗi chiều Chủ nhật, sân nhà nghệ nhân Đinh Văn Ngược (sinh năm 1967) lại rộn ràng âm thanh chiêng Ba. Tiếng chiêng lúc trầm hùng, khi bổng vút, hòa vào gió núi, lan tỏa khắp không gian. Sinh ra trong gia đình có truyền thống tấu chiêng, ông Ngược sớm đắm mình trong những giai điệu cổ xưa, say mê tiếng chiêng từ thuở ấu thơ. Lớn lên, ông được cha chú truyền dạy và đến tuổi đôi mươi, đã thành thạo mọi điệu chiêng. Ông Ngược giải thích, bộ chiêng Ba của người H'rê gồm ba chiếc với kích cỡ khác nhau: chiêng Vông (lớn nhất), chiêng Tum (nhỏ hơn) và chiêng Túc (nhỏ nhất). Mỗi vùng H'rê lại có cách phối âm và làn điệu tấu chiêng độc đáo, đòi hỏi sự phối hợp nhịp nhàng, ăn khớp giữa những người chơi.

Cũng với niềm say mê bất tận ấy, nghệ nhân Đinh Văn Trui (sinh năm 1969) đã dành hàng chục năm gìn giữ nhịp chiêng. Theo ông Trui, kỹ thuật tấu chiêng của người H'rê rất đặc sắc: Không dùng dùi mà dùng tay, kết hợp thủ pháp búng, gõ ngón tay điêu luyện. Đặc biệt, người chơi chiêng Túc tạo âm sắc đục, ấm bằng cách bọc vải bàn tay phải, đồng thời dùng kỹ thuật bịt âm độc đáo của bàn tay trái vào mặt trong (bụng chiêng). Sự biến đổi linh hoạt của kỹ thuật bịt âm, đôi khi dùng cả cùi tay, tạo nên sự tương phản hấp dẫn cho bộ chiêng Ba. Người chơi chiêng Túc phải có kỹ thuật điêu luyện, kinh nghiệm dày dặn và thuộc nhiều bài chiêng để dẫn dắt cả dàn chiêng hòa tấu nhịp nhàng, đúng điệu. "Người đánh chiêng giỏi nhất sẽ đảm nhiệm chiêng Túc, dẫn dắt cả dàn chiêng diễn tấu theo đúng bài bản và nhịp điệu", ông Trui nhấn mạnh.

Nỗ lực trao truyền cho thế hệ trẻ

Trước dòng chảy hội nhập và sự mai một dần của những người cao tuổi am hiểu chiêng, tiếng chiêng Ba đứng trước nguy cơ bị lãng quên. Lo lắng cho di sản cha ông, hai nghệ nhân Đinh Văn Ngược và Đinh Văn Trui không quản ngày đêm, miệt mài truyền dạy kỹ thuật tấu chiêng và những bài chiêng cổ cho thế hệ trẻ. Ông Trui trăn trở: "Dù nhiều bạn trẻ có đam mê và nỗ lực học hỏi, nhưng để thuần thục tất cả các điệu chiêng thì không phải ai cũng làm được".

Việc dạy chiêng không theo khuôn mẫu cứng nhắc mà linh hoạt theo từng nhóm tuổi, mức độ am hiểu và năng khiếu của học trò. Người thầy phải tận tình hướng dẫn từng động tác nhỏ, từ cách cảm nhận nhịp điệu đến kỹ thuật búng tay, giữ chiêng. "Muốn dạy các cháu đánh chiêng, trước hết phải kể về cội nguồn, ý nghĩa của từng bài chiêng để khơi gợi niềm đam mê. Với sự kiên trì của học trò và nhiệt huyết của người thầy, khoảng bốn tháng có thể tấu được những bài cơ bản, nhưng phải mất hai đến ba năm để thành thạo", ông Ngược chia sẻ.

Anh Đinh Văn Sinh (sinh năm 1991, xã Minh Long) là một trong những học trò tiêu biểu, đã theo học hai nghệ nhân hơn 5 năm. Nhờ sự truyền dạy tận tâm, đến nay anh Sinh không chỉ nắm vững kỹ thuật tấu chiêng mà còn nhận thức sâu sắc trách nhiệm của thế hệ trẻ trong việc gìn giữ văn hóa truyền thống của dân tộc mình. "Nghe hai nghệ nhân phân tích, tôi đã quyết tâm học để sau này truyền dạy lại cách đánh chiêng Ba cho thế hệ con cháu của mình", anh Sinh nói.

Bà Trần Thị Mỹ Lan, Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân xã Minh Long, khẳng định: 2 Nghệ nhân Ưu tú Đinh Văn Ngược và Đinh Văn Trui có đóng góp to lớn trong việc truyền dạy, thực hành và bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc, tạo sân chơi lành mạnh, giúp thanh thiếu niên tiếp cận nhạc cụ truyền thống, từ đó nhen lên tình yêu và mong muốn gìn giữ nhịp chiêng Ba.

"Những năm qua, xã Minh Long đã chủ động bố trí kinh phí mở các lớp truyền dạy chiêng Ba, dân ca H'rê cho cán bộ ngành Văn hóa cũng như đoàn viên thanh niên, học sinh. Thời gian tới, địa phương định hướng phát huy các giá trị văn hóa khác như trang phục, làng nghề rượu cần, đan lát, kết hợp không gian văn hóa cồng chiêng với du lịch để phát triển kinh tế, nâng cao đời sống nhân dân, để tiếng chiêng Ba mãi vang vọng, chở che hồn cốt văn hóa H'rê giữa lòng Quảng Ngãi", Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân xã Minh Long cho biết.