Trí tuệ nhân tạo và chiến lược chuyển đổi số của các tòa soạn báo chí Việt Nam

Trong khuôn khổ Diễn đàn Báo chí toàn quốc 2025, ngày 20/6, tại phiên 4: "Trí tuệ nhân tạo và chiến lược chuyển đổi số của các tòa soạn báo chí Việt Nam", các nhà quản lý, chuyên gia, nhà báo đều cho rằng trí tuệ nhân tạo (AI) đang mở ra những cơ hội chưa từng có cho ngành báo chí và truyền thông Việt Nam, từ việc nâng cao chất lượng nội dung đến tăng cường tác động xã hội, giúp các tòa soạn báo chí thích nghi với kỷ nguyên số và đáp ứng nhu cầu thông tin ngày càng cao của công chúng.

Trình bày kết quả khảo sát thực tế về mức độ ứng dụng AI tại các cơ quan báo chí Việt Nam, đồng thời đề xuất lộ trình sử dụng AI hiệu quả, phù hợp năng lực và có trách nhiệm, ông Nguyễn Quang Đồng, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chính sách và Phát triển Truyền thông (IPS) cho biết, theo khảo sát của IPS và Hội Nhà báo Việt Nam, Hội Truyền thông số Việt Nam, tỷ lệ các cơ quan báo chí đã và đang ứng dụng AI hoặc có kế hoạch ứng dụng đã tăng gấp đôi so với năm 2023, đạt hơn 60% trong năm 2024. Tuy nhiên, phần lớn các ứng dụng AI hiện nay vẫn tập trung vào các khâu sản xuất nội dung như gợi ý, chỉnh sửa tiêu đề và tóm tắt thông tin, biên tập, kiểm tra chính tả, tạo hình ảnh/video hay dịch thuật.

Việc ứng dụng AI vào các hoạt động nghiên cứu sâu hơn hoặc để phục vụ bài toán kinh doanh, phân tích hành vi độc giả lại rất thấp. Điều này cho thấy sự tập trung chủ yếu vào vai trò cá nhân của nhà báo, thay vì định hướng chiến lược của toàn tòa soạn. Các công cụ AI được sử dụng nhiều nhất là ChatGPT, Gemini, Copilot, và các phần mềm nội bộ. Chi phí đầu tư cho AI của các tòa soạn còn rất thấp, đa phần dưới 1 triệu đồng/tháng hoặc sử dụng phiên bản miễn phí.

Ba vấn đề lớn đang tác động đến hiệu quả ứng dụng AI của các cơ quan báo chí Việt Nam, theo ông Nguyễn Quang Đồng là: Đặt sai trọng tâm (chú trọng sản xuất nội dung thay vì tập trung vào bài toán mô hình kinh doanh, hiểu độc giả và tạo nguồn thu); thiếu chiến lược tổng thể (việc ứng dụng AI còn mang tính tự phát, ở cấp độ cá nhân hoặc phòng ban, chứ chưa phải ở cấp độ tổ chức; thiếu hụt nguồn lực (bao gồm cả tài chính và nhân sự am hiểu AI). Việc thu thập, lưu trữ và phân tích dữ liệu hành vi độc giả để cá nhân hóa nội dung cũng là một thách thức lớn.

Để giải quyết những thách thức này, các cơ quan báo chí cần tiếp cận AI một cách tổng thể và có chiến lược. AI cần được xem xét để thu hút và giữ chân độc giả, tạo ra nguồn thu mới trong bối cảnh quảng cáo truyền thống sụt giảm và lưu lượng truy cập từ công cụ tìm kiếm chuyển dịch sang AI. Bên cạnh đó, chiến lược tổng thể cấp tòa soạn là rất cần thiết đối với các cơ quan báo chí trong việc áp dụng AI. Các tòa soạn cần có chiến lược ứng dụng tổng thể, chiến lược đầu tư công nghệ, và chính sách nội bộ rõ ràng. Việc quản lý rủi ro và đạo đức trong việc sử dụng AI cũng là điều rất cần thiết. Hội Nhà báo Việt Nam cần ban hành một bộ quy tắc sử dụng AI có trách nhiệm chung cho toàn ngành - ông Nguyễn Quang Đồng đề xuất.

Chia sẻ kinh nghiệm từ thực tiễn, ông Đinh Toàn Thắng, Chủ tịch Công ty DIBIZ chuyên về an ninh mạng và chống thông tin sai lệch đã đưa ra những nguy cơ thông tin sai lệch (disinformation) do AI tạo ra, hướng đến xây dựng mô hình và các giải pháp công nghệ, tổ chức và đạo đức giúp tòa soạn thiết lập "hệ miễn dịch truyền thông".

Ông Đinh Toàn Thắng phân tích: Khái niệm "Disinformation" cần phải được hiểu đó là thông tin sai lệch được lan truyền có chủ đích để lừa dối và gây hại, chứ không chỉ là những thông tin sai lệch thông thường.

"Disinformation" tại Việt Nam là các vấn đề thu phí lừa đảo, bán thực phẩm chức năng, quảng cáo sai sự thật, đưa tin tức chính trị giả, xuyên tạc. Vì vậy, báo chí và các cơ quan liên quan cần phải sử dụng chính AI và các công cụ kiểm chứng thông tin như Google Fact-Check, đồng thời mở rộng quy trình kiểm chứng sang cả ảnh, âm thanh và video, để chống lại vấn nạn "Disinformation".

AI đang mang đến những cơ hội lớn để nâng cao năng suất, tối ưu hóa quy trình sản xuất nội dung, và tạo ra trải nghiệm mới cho độc giả. Tuy nhiên, các chuyên gia cũng cảnh báo về những thách thức không nhỏ, đặc biệt là việc các cơ quan báo chí Việt Nam dường như đang "đặt sai trọng tâm" vào việc ứng dụng AI, thiếu một chiến lược tổng thể hướng tới bài toán kinh doanh và nguồn thu; cũng như báo chí cần phải thận trọng trước các vấn đề thông tin sai lệch, ông Đinh Toàn Thắng chia sẻ.